O nauce czytania i przygotowaniu do pisania

Do czytania garną się dzieci pięcioletnie, a nawet czteroletnie. Interesują się książeczkami, napisami na szyldach i reklamach, pytają o nazwy liter, same próbują je łączyć w wyrazy a wyrazy w zdania. Wczesne zainteresowanie nauką czytania i pisania świadczy o znakomitych możliwościach umysłowych dziecka.

Nie oznacza to jednak, że namawiam dorosłych do tego, aby zmuszali na przykład pięciolatka do nauki czytania i pisania, jeżeli dziecko tego nie chce. Wszystko zależy tu od stopnia dziecięcych zainteresowań. Tak się zwykle dzieje, że dzieci interesują się tym, co jest na miarę ich możliwości poznawczych i wykonawczych. Dlatego, gdy dziecko garnie się do nauki czytania i pisania należy je wspierać w opanowaniu tych trudnych umiejętności, gdyż im wcześniej je opanuje, tym większe będzie miało szanse w odniesieniu sukcesów w nauce szkolnej.

Dzieci w przedszkolu przygotowują się do nauki czytania i pisania podczas zabaw, zajęć, sytuacji edukacyjnych. Natomiast intensywnie uczą się tych umiejętności w pierwszym roku edukacji szkolnej. Dla każdego dziecka dobrze przygotowanego do szkoły w zakresie czytania i pisania nabywanie tych umiejętności nie będzie trudne.

O sposobie uczenia dzieci czytania i pisania¹

Czytanie to rozpoznawanie, identyfikowanie a także sensowne łączenie liter drukowanych lub pisanych. Pisanie natomiast to kodowanie informacji za pomocą tych samych symboli. Sposobów uczenia dzieci czytania² i pisania jest wiele, ale najczęściej stosowanym schematem jest:

– zwrócenie uwagi na znajdujący się w oglądanej przez dziecko książeczce napis (zdanie) np. To lis;

– dokonanie analizy zdania, czyli wyodrębnienie wyrazu, w którym występuje nowa litera. Tym razem będzie to wyraz lis;

– określenie, jaką głoskę słyszy na początku słowa, na końcu i w środku w słowa lis;

– zidentyfikowanie nowej głoski i litery, w tym przypadku jest to „l”;

– poznawanie kształtu nowej litery „l” poprzez kojarzenie wyodrębnionej głoski i litery za pomocą, której można ją oznaczyć (kodować);

– pisanie palcem poznanej litery w powietrzu, na zaparowanej szybie, piasku, ołówkiem na papierze po zakropkowanym śladzie a następnie w linijkach zeszytu. Ten proces powoduje silne skojarzenie brzmienia głoski³ z kształtem jej znaku – literą;

– włączanie zbitki głoska – litera do wyrazu, wyrazu do zdania a zdania do opowiadania.

Dzieci czytają i piszą tak, jak mówią, dlatego niezwykle ważne jest poprawne i czyste wybrzmiewanie głosek. Przygotowując je do nauki czytania i pisania należy zadbać o to, aby:

– mówiły poprawnie pod względem artykulacyjnym. Dzieci z wadami wymowy muszą być pod opieką logopedy a przed pójściem do szkoły wady te powinny być skorygowane poprzez odpowiednie ćwiczenia;

– swobodnie wypowiadały się w rozwiniętej i uporządkowanej formie. Dzieci idące do szkoły mają mieć bogate słownictwo i powinny przestrzegać podstawowych zasady kultury słuchania i mówienia. Oznacza to, że muszą zadbać o to, aby były rozumiane przez innych a także starały się słuchać tego, co mówią inni;

– miały dobrze rozwiniętą percepcję słuchową, w tym także słuch fonematyczny (fonemowy). Jest on ważnym wskaźnikiem dojrzałości dziecka do nauki czytania i pisania i polega na zdolności do różnicowania głosek w wypowiadanych i słyszanych słowach;

– umiały dostrzec, jaki kształt ma poznawana litera i go zapamiętać. Dobrze rozwinięta spostrzegawczość i pamięć wzrokowa jest niezbędna w początkowej nauce czytania i pisania. Każde dziecko w krótkim czasie ma zapamiętać prawie 200 znaków graficznych w tym wszystkie litery małe i wielkie w wersji pisanej i drukowanej oraz cyfry (znaki graficzne liczb), znaki działań oraz stosowane w edukacji reprezentacje graficzne (uproszczone rysunki, grafy, drzewka, tabelki).

– potrafiły odwzorować litery, nie pomijając ani jednego szczegółu. Do tego potrzebna jest bardzo dobra sprawność rąk oraz współpraca ręki i oka w obrębie ruchów dłoni i palców. Niezaspokojona potrzeba ruchu, wyręczanie dzieci w prostych czynnościach sprawia, że sporo z nich charakteryzuje się niezbornością ruchową całego ciała w tym niezręcznością manualną;

– nie miały większych kłopotów z koordynowaniem czynności rąk pod kontrolą wzroku od strony lewej do prawej. Podczas czytania wodzi się wzrokiem po szeregach liter tworzących słowa, zaczynając od strony lewej do prawej. Podobnie jest w pisaniu. Piszący musi jednocześnie prowadzić wzrok i organizować sensownie skomplikowane ruchy ręki od lewej do prawej strony;

Oprócz tych wymienionych przeze mnie zagadnień są jeszcze inne odgrywające również ważną rolę. Do nich należy interesowanie się czytaniem i pisaniem a także rozumienie sensu kodowania i dekodowania. Chodzi tu o motywację i większą podatność do nauki czytania i pisania.

Co dziecko kończące przedszkole ma wiedzieć i umieć w zakresie przygotowania do czytania i pisania?
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie pierwszej ma⁴:

– określać kierunki oraz miejsca na kartce papieru i rozumieć sens poleceń typu: Narysuj kółeczko w prawym górnym rogu kartki ……, Rysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki….;

– uważnie patrzeć, aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach;

– mieć sprawne ręce oraz dobrą koordynację wzrokowo – ruchową (współpraca ręki i oka), która jest potrzebna na zajęciach plastyczno – technicznych i w nauce pisania;

-interesować się czytaniem i pisaniem oraz ma być do tego dobrze przygotowane;

– interesować się książkami, słuchać opowiadań, baśni itp. oraz rozmawiać na ich temat;

– układać krótkie zdania, dzielić je na wyrazy, wyrazy na sylaby oraz wyodrębniać głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej;

– rozumieć sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz innych symboli, a także odczytywać krótkie podpisy pod obrazkami, napisy na szyldach itp.

O współpracy z rodzicami nad przygotowaniem dzieci do nauki czytania i pisania
Rodzice chętnie włączają się w proces przygotowania dziecka do szkoły. Na pewno w rozmowie z nimi należy podkreślić te obszary edukacyjne, w których dziecko i jest już dobrze przygotowane i nie ukrywać tych, w których sobie jeszcze nie radzi. Koniecznie należy w przystępny sposób wyjaśnić im, co i jak mają robić, aby pomóc swojemu dziecku w lepszym przygotowaniu do szkoły. Jeżeli do podejmowanych działań niezbędne są pomoce dydaktyczne to dobrze jest je wypożyczyć, aby atrakcyjność i skuteczność wspólnych zabaw i ćwiczeń była wyższa. Rodzicom należy również szczegółowo powiedzieć, co ich dziecko musi umieć, żeby nauka czytania i pisania w klasie pierwszej była przyjazna. Nauczycielka ma też interesować się podjętymi przez rodziców działaniami i pytać o postępy i napotykane trudności. Ponadto wspomagać ich w pracy z dzieckiem służąc radą, pomocą a także przykładem. Podczas rozmów z rodzicami zawsze należy wzbudzać nadzieję, że to dzięki wspólnej pracy nauczyciela i rodziców jest zdecydowanie lepiej i są widoczne postępy. Będzie to czynnik motywujący do kontynuowania zajęć, zabaw i ćwiczeń w domu. Na zakończenie koniecznie należy przekonać rodziców do głośnego czytania dzieciom, (choć przez pół godziny dziennie), gdyż jest to znakomity sposób rozwijania dziecięcego umysłu, budzenia motywacji do nauki oraz kształtowania zainteresowań czytelniczych. W przedszkolu lub w szkole można zorganizować wypożyczalnię książeczek, co pomoże rodzicom w zorientowaniu się w literaturze dziecięcej.

^1. Szczegółowe informacje podają M. Mystkowska ( Uczymy się czytać w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1979), I. Dudzińska ( Dziecko sześcioletnie uczy się czytać, WSiP, Warszawa 1981), M. Cackowska ( Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych, WSiP, Warszawa 1984), A. Brzezińska i M. Burtowy ( Psychologiczne problemy edukacji przedszkolnej. Wybrane zagadnienia z teorii i metodyki wychowania przedszkolnego), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Poznań 1985, cz.3), K. Kamińska ( Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1999) i inni

² Obecnie wyodrębnia się cztery podstawowe grupy metod czytania i pisania: a) syntetyczne, b) analityczne, c) analityczno – syntetyczne, d) metody globalne. Metody analityczno – syntetyczne są charakterystyczne dla nauki czytania i pisania języków, w których zapis literowy odpowiada wypowiadanym głoskom: jedna głoska – jedna litera. W języku polskim odstępstwem są na przykład dwuznaki ( np. „sz”, „cz”, „ch”) i zmiękczenia ( np. „ś”, „ć”, „ ź”). Warto też nać kryteria, według których R. Więckowski ( Początkowa nauka czytania i pisania, „Życie szkoły”1997, nr6) klasyfikuje metody kształtowania tych ważnych umiejętności. Są to: a) wartości fonetyczne języka ( metoda alfabetyczna, fonetyczno – sylabowa, wyrazowa, zdaniowa), b) dominujące procesy psychiczne uczestniczące w toku czytania ( metody syntetyczne, analityczne, analityczno – syntetyczne c) dominujący udział organów zmysłowych w procesie czytania ( słuchowa, wzrokowo- kinestetyczna).

³ Ważne jest, aby wybrzmiewać wyizolowane głoski, a więc „k” a nie „ka”, „d” a nie „de”, „ w” a nie „wu”, „c” a nie „ce”. O takie czyste wybrzmiewanie musi dbać zarówno dziecko jak i dorosły.

⁴Wykaz wiadomości i umiejętności dzieci w ostatnim roku wychowania przedszkolnego określa Podstawa Programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego opublikowana w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz.17

Ewa Zielińska – wieloletnia nauczycielka wychowania przedszkolnego. Współautorka programów edukacyjnych, publikacji dla nauczycieli, pakietów pomocy i zabawek edukacyjnych dla dzieci oraz artykułów dla rodziców.